Казан, кој како Рим стои на седум ридови, е главен град на античките луѓе и земја чии имиња, иако познати, се обвиткани со заблуди. Народот се Kазанските Татари; земјата е Татарстан. Сместен, како резултат на историски околности, во самото срце на Русија, само осумстотини километри источно од Москва, Казан е главен град на мултинационалната република која ја зафаќа областа помеѓу Волга и планините Урал. Татарите имаат свој јазик, своја култура, свои вековни традиции и фестивали, своја вера, но нивното минато било и останува испреплетено со историјата на Русија на најдраматичен, а понекогаш и судбоносен начин.
Целата историја е полна со перипетии, искривувања и предрасуди, но имало неколку народи на овој свет кои биле предмет на толку многу историски заблуди како Казанските Татари. Името „Тата“ или „татар“ потекнува од почетокот на средниот век во далечната Кина, каде што се користело за едно од монголските племиња. Без разлика дали е точно или не дека овие Татари биле во првите редови на застрашувачките монголски орди под големиот освојувач Џингис Кан, во секој случај сите племиња кои зборуваат турски на исток од Стара Русија кои биле потчинети од Златната орда и комбинирани во држава од нив, започнеле да се нарекуваат Татари. По нивниот пораз од племињата на Големата степа, Стара Русија започнала да се нарекува и „Тартарија“ во западните хроники. Сепак, историски факт е дека луѓето што го носат името Казански Татари живееле на земјата помеѓу реките Волга и Кама многу порано од инвазијата на Џингис Кан и воопшто не се „дојденци“. Рускиот историчар Н.И. Воробев напишал: „Името Татар (официјалното руско име за луѓето од Златната орда) почнало да се применува на населението во регионот Волга-Кама само од времето кога, по организацијата на Казанскиот Кхаганат и неговите блескави победи над Русите, казанското население ги апсорбирало Татарите од Златната орда… Финските племиња кои живеат таму не ги нарекуваат Татари, туку по нивното старо име, Болгари. Навистина, самиот народ го сметаше називот „Татар“ за навредлив прекар. Казанските Татари отсекогаш го одржувале жив споменот на нивното вистинско, историско име: Волга Болгари.
Од каде потекнуваат Болгарите од Волга? Уште во 550 година од новата ера, готските извори ги спомнуваат турските племиња Болгари кои живееле на север од Црното Море. Моќната држава на Болгарите во областа на Црното Море се одржа надвор од војните со Византија, но падна под притисокот на Турските Хазари, исчезнат народ, кој доминираше во поголемиот дел од Евроазија во седмиот век. Од потомците на овие племиња кои талкаа низ Европа дојдоа Балканските Бугари, Бугарите од Волга, па дури и кавкаските племиња Балкари, Кумици и Карачаеви. Основачите на модерна Бугарија, денешен Татарстан и соседна Чувашија биле, во петтиот до седмиот век, еден ист народ. Иако Балканските Бугари, откако го прифатија христијанството, набрзо ги изгубија турските карактеристики, тие сепак го зачуваа старото име на својата земја. Казанските Татари, пак, сочувале се освен нивното име. Такви се парадоксите на историјата.
Многу средновековни историчари знаеле за државата на Волга Болгари, која процветала од деветтиот до дванаесеттиот век. Дури и големиот англиски историчар и филозоф Роџер Бејкон, во својот „Опус магнум“ напишан во втората половина на тринаесеттиот век, изјавил: „Понатаму, подалеку од Етилија, кнежевството Куман се граничи на север со Голема Болгарија, од каде што доаѓаат Болгарите, кои живеат помеѓу Константинопол, Унгарија и Славонија. Мала Болгарија е во Европа и таму зборуваат на јазикот на Болгарите кои живеат во Голема Болгарија, која е во Азија…“
Голема Богарија од раниот среден век, која во текот на историјата стана Казанско ханат и современ Татарстан, беше моќна и развиена држава која тргуваше со целиот познат свет: Болгарската кожа и производи од кожа, крзна стигнаа не само во земјите на истокот, туку и во Литванија, Полска, Италија и Фландрија. Рускиот историчар С.М. Соловјов, кој ја опиша просветлената цивилизација на Волга Болгарите, „трговци и индустриски народ“, напишал: „Во многу минато времие, кога Руските Словени сè уште не почнале да градат христијански цркви на Ока и сè уште не ги окупирале овие места, во името на европското граѓанство, Болгарите веќе го слушаа Куранот на бреговите на Волга и Кама…“
Од десеттиот век, Волга Болгарите ковале свои сребрени монети со Арапски натписи: елоквентно сведоштво за нивото на развој на внатрешната и надворешната трговија. Предците на Казанските Татари биле првите во Европа кои почнале да топат висококвалитетно леано железо. Болгарските градови меѓу реките Волга и Кама биле забележани по црната металургија, керамиката, изработката на злато и сребро и производството на кожни производи. Во Централна Азија и Иран најдобрата кожа и кожни обувки се нарекуваат Болгар, од тоа време.
Од десеттиот век, болгарските градители подигнале камени и дрвени џамии, училишта, палати, објекти за каравани и граѓански згради со централно греење и водоводни системи. На територијата на Татарстан се појавија големи градови: Билјар, вториот по големина град на Волга Болгарија, окупираше површина од 530 хектари во времето кога Киев зафаќаше 150, Владимир 160, а Париз 439 хектари. Во 922 година, по директни дипломатски разговори со Багдад, Волга Болгарија го прифатила исламот, а древното турско рунско писмо било променето во арапско писмо. Се развиле науката, филозофијата и литературата. Првото важно пишано дело на бугарската литература, неизмерно долгата поема на Кул Гали со наслов „Кисаи-Јусуф“, е датирана во 1212 година. Јазикот на ова големо дело бил неверојатно близок со современиот литературен јазик на Казанските Татари.
Магијата на историјата е неверојатна работа! Под неговата магија Казан беше трансформиран од мал пограничен град Болгар во моќна тврдина на хановите и светски позната трговска престолнина на Волга; нејзината магија го собори Казан, претворајќи го во заробеник без права; нејзината магија го натера да се издигне повторно, но во форма главен град на огромна провинција… Со уште еден остар пресврт на историјата. Казан во 1922 година стана главен град на автономна советска република и го помина целиот трнлив пат на советската ера. Сега Казан има нов статус – главен град на републиката Татарстан.
Извор:
„Казан. Волшебниот главен град“ (Флинг Ривер Прес Лтд, Лондон, 1955).
„Kazan. The Enchanted Capital” (Flint River Press Ltd, London, 1995).
